21 KASIM DÜNYA KOAH GÜNÜ
KOAH NEDİR?
Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığının kısaltmasıdır.
KOAH, sigara, evlerde ısınma ve yemek pişirme amacıyla kullanılan çeşitli bitkisel, hayvansal kaynaklı yakıtlar (özellikle de kırsal kesimde kullanılan tezek) gibi zararlı maddelerin uzun süreli solunmasına bağlı olarak akciğer ve hava yollarında oluşan iltihabi kronik (müzmin) bir hastalıktır. KOAH’ta, kronik bronşit ve akciğerdeki hava keseciklerinin harabiyeti (amfizem) sonucu hava akımında kısıtlanma görülür. Hava akımındaki azalma daima ilerleyicidir. KOAH hastalarında hava yollarındaki daralma nedeniyle havanın giriş çıkısı rahat bir şekilde sağlanamaz. Hava yollarındaki daralma, nefes verirken daha belirgindir ve hava daralmış olan hava yollarından geçerken adeta ıslık sesine benzer bir ses duyulur.
KOAH BELİRTİLERİ VE NEDENLERİ
KOAH’ta üç temel belirti görülür:
Öksürük
Balgam çıkarma
Nefes darlığı
Öksürük ve balgam çıkarma ilk ortaya çıkan şikâyetlerdir.
KOAH Alevlenmesi Nedir?
KOAH’lı hastalarda nefes alıp vermeyle ilgili sorunların tıbbi müdahale gerektirecek kadar arttığı dönemler KOAH alevlenmesi olarak adlandırılır. KOAH hastalarında yılda yaklaşık 1-4 kez alevlenme görülebilir. Alevlenme sırasında nefes darlığı, öksürük ve balgam miktarı artar. Bu tür şikâyetler ortaya çıktığında gecikmeden doktora başvurulmalıdır. KOAH alevlenmelerinin %70-75’inden bakteriyel enfeksiyonlar sorumludur; geri kalan %25-30’undan ise virüsler sorumludur. KOAH hastalarının doktor gözetiminde her yıl Eylül-Ekim aylarında grip aşısı ve 5-10 yılda bir pnömoni (zatüre) aşısı yaptırmaları önerilir.
KOAH’IN NEDENLERİ VE RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR?
KOAH gelişmesinde rol oynayan çeşitli faktörler vardır.
Sigara kullanımı
Hava Kirliliği
İş ortamında kimyasal maddelere ve tozlara maruz kalma
Genetik
Yaş ve cinsiyet
Sigara kullanımı
Hastaların büyük çoğunluğunda KOAH gelişmesinin nedeni uzun süreli sigara kullanımıdır. Sigara içme süresi uzadıkça KOAH gelişme riski de artar. Sigara içen astımlı hastalarda da KOAH oluşma riski daha yüksektir. Pipo, nargile, puro içmek ve pasif olarak tütün dumanına maruz kalmak da KOAH’a neden olabilir. Sigara içmeyen kişilerin, özellikle de çocukların, sigara içilen ortamlarda dumana maruz kalması, ileri yaşlarda astım ve KOAH başta olmak üzere solunum sistemi hastalıklarının daha fazla görülmesine neden olur. Sigara dumanı hava yollarında iltihabi reaksiyon oluşturmasının dışında akciğerdeki hava keseciklerinin yapısını da bozar. KOAH erkeklerde daha sık görülmekle birlikte, son yıllarda sigara kullanımının artması nedeniyle kadınlarda da daha fazla oluşmaktadır.
Hava kirliliği hem KOAH oluşumuna hem de atak sıklığının artmasına neden olabilir. İş ortamında kimyasal maddelere ve tozlara maruz kalma, çalışma ortamında uzun süre maruz kalınan kimyasal dumanlar, buharlar ve tozlar KOAH gelişmesine yol açabilir.
Kömür ve metal işçilerinde, ulaşım sektöründe çalışanlarda, odun işçilerinde, kâğıt imalatında çalışanlarda ve çimento, tahıl ve tekstil işçilerinde KOAH görülme olasılığı daha fazladır. Bu iş alanlarında çalışanlar sigara da içiyorlarsa, hastalığın ortaya çıkma olasılığı çok yükselmektedir.
Hastaların yaklaşık %1‘inde KOAH, akciğerleri korumaya yardımcı olan alfa-1 antitripsin isimli bir enzimin vücutta genetik olarak yetersiz düzeyde olması sonucu gelişir. Bu kişilerde sigara kullanımı KOAH’ın ortaya çıkışını hızlandırır.
KOAH zaman içinde yavaş gelişen bir hastalıktır. Hastaların çoğunda belirtiler en az 35-40 yaşlarında ortaya çıkar.
KOAH TANISI NASIL KONUR?
Öykü ve Şikâyetler
Kronik öksürük, balgam çıkarma ve nefes darlığı KOAH’ı düşündüren belirtilerdir.
Fizik Muayene
Dinleme aleti ile akciğerlerde hava yollarında tıkanıklık olduğunu düşündüren sesler duyulur. Hırıltılı solunum duyulabilir. Fizik muayenede vücut yapısı değerlendirilir; hastalığın ileri evrelerinde göğüs kafesinin ön-arka çapında genişleme olabilir. Ancak KOAH tanısının temelini solunum fonksiyon testleri oluşturur.
Solunum Fonksiyon Testleri
Solunum Fonksiyon Testi (spirometri) ile hastada hava akımı kısıtlılığının bulunduğunun gösterilmesi KOAH tanısının esasıdır. Spirometri KOAH tanısında ve hastalık takibinde önemli bir testtir. Tanı koydurucu olmasa da tanıyı desteklemek için akciğer filmi, kan testleri, bilgisayarlı tomografi gibi tetkikler istenebilir.
Alevlenme Dönemlerinde Balgam Muayenesi
Alevlenme dönemlerinde, sorumlu mikrobun belirlenmesi amacıyla balgam incelemesi yapılabilir.
KOAH TEDAVİSİ NASIL YAPILIR?
KOAH, tümüyle ortadan kaldırılamamakla birlikte, önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalıktır. Sigaranın bırakılması KOAH tedavisinin en önemli adımıdır. KOAH’ın kontrolünde en önemli uygulamalar sigaranın bırakılması, ev içi-dış ortam hava kirliliğinin azaltılması ve mesleki tozlar ve kimyasallardan uzak durulmasıdır.
KOAH Tedavisinin Amaçları Şunlardır:
Hastalık belirtilerini azaltmak,
Hastalığın ilerlemesini önlemek
Egzersiz yapabilmeyi sağlamak
Yaşam kalitesini arttırmak
Hastalık kaynaklı diğer sağlık sorunlarını önlemek
KOAH ataklarını önlemek
KOAH Tedavisinde Kullanılan İlaçlar
KOAH’ın tedavisinde çeşitli ilaçlar kullanılmaktadır. Bu ilaçlardan bazıları düzenli olarak, bazıları ise gerektiğinde kullanılır.
1-Nefes açıcı ilaçlar:
Bu grupta farklı yollarla (nefes yolu, ağızdan vb uygulanan çeşitli ilaçlar yer almaktadır.
Bu ilaçlar, solunum yollarını mümkün olduğunca açık tutmaya, genişletmeye yarar. Böylece nefes darlığı azalır. KOAH’da nefes sıkışması olduğunda nefes yoluyla uygulanan ve etkisi hızlı başlayan nefes açıcı ilaç almanız gerekebilir.
2-İnhalasyon (nefes alma) yoluyla uygulanan kortikosteroidler:
Bu ilaçlar, solunum yollarındaki mikrobik olmayan iltihabı azaltırlar.
İlaçların nefes yoluyla alınması yan etkilerinin yok denecek kadar azaltılması ve doğrudan akciğerlere etki etmesi açısından özellikle tercih edilir.
Solunum yoluyla verilen ilaçların etkili olması için doğru şekilde kullanılması gerekir. İlaçlar, hekimin önerdiği şekilde kullanılmalıdır. Tedaviye uyum, yani ilaçların her gün düzenli kullanılması da çok önemlidir. Hem nefes açıcı hem de inhalasyonla uygulanan kortikosteroidleri bir arada içeren kombine inhaler ilaçlar da bulunmaktadır.
3 ) Antibiyotikler:
Solunum yolu enfeksiyonları KOAH belirtilerinin alevlenmesine yol açabilir. Antibiyotikler KOAH alevlenmelerinin tedavisine yardımcı olurlar.
4 ) Oksijen tedavisi:
Orta-ileri derecede KOAH’ı olan hastaların kandaki oksijen düzeyleri düştüğünde oksijen tedavisi almaları gerekebilir.
KOAH’a Eşlik Eden Sağlık Sorunları Nelerdir?
KOAH sadece akciğerlerin hastalığı değildir. KOAH olmayanlarla karşılaştırıldığında KOAH hastalarında kalp ve damar hastalıkları (kalp krizi, damar tıkanıkları, 5 kat), inme (3 kat) ve zatürre, kemik erimesi, hatta kırık, depresyon, kanser daha fazla görülür. KOAH hastalarının %35’i akciğer hastalıkları, %27’si kalp ve damar hastalıkları ve %21’i de kanser nedeniyle kaybedilmektedir. Sigara kullanımı, KOAH’ın en önemli nedenidir. Sigara aynı zamanda, KOAH’a eşlik eden hastalıklardan da sorumlu tutulmaktadır. Sigarayı bırakmak KOAH’ın ilerlemesine neden olan zararları azaltmak için yapılması gereken ilk iştir.
SİGARAYI BIRAKMANIN YARARLARI
Sigarayı Bırakmanın Sağlayacağı Yararlar:
Balgam miktarı azalır.
Nefes darlığı azalır.
İyileşme hızlanır.
Daha rahat uyunur.
Akciğer kanseri riski azalır.
Çok daha dinç, sağlıklı ve genç hissedilir.
KOAH VE BESLENME
KOAH Hastalarının Beslenmesinde Dikkat Etmesi Gereken Noktalar
Kilo takip edilmeli, zayıflama veya şişmanlama durumlarında doktora başvurulmalıdır.
Küçük porsiyonlar halinde ve sık aralıklarla çiğnenmesi kolay yiyecekler tüketilmelidir.
Günde 6-8 bardak sıvı alınmalıdır. Balgamı sökebilmek için en iyi tedavi şeklidir.
Öksürüğe neden olan balgamı kontrol altına almak için kafeinsiz ve gazsız sıvı tüketmeye dikkat edin. Kahve ve çay sayısını sınırlandırın. Sebze, tam tahıllı besinler gibi yüksek lifli besinleri beslenmenize dahil edin. Tuz tüketimini sınırlandırın. Fazla tuz, vücutta su tutmasına neden olarak solunumu zorlaştırabilir. Gazlı içecekler, kurutulmuş yiyecekler, kavun-karpuz gibi hazmı zor meyveler, bakliyatlar ve karnabahar cinsi sebzeler gibi gaz yapıcı besin maddelerini tüketmemeye dikkat edin. Dolu mide veya gaz hissi veren besinler veya sıvılar solunumu zorlaştırabilir. Yemek sırasında veya yemek sonrası nefesin daralmaması için:
Yavaş yavaş yemeye gayret edilmelidir. Sık ve küçük öğünler yenmelidir. Sıvı alımı yemek sonuna saklanmalıdır.
KOAH VE EGZERSİZ
Akciğerlerin iyi çalışması için egzersiz gereklidir. Birçok akciğer hastası nefes darlığını nedeniyle egzersiz yapmaktan korkar. Ancak bu doğru değildir, nefes darlığı hissedilmesi akciğerlere zarar vermez. Hareketsiz kalınması kasların zayıf düşmesine ve akciğer kapasitesinin azalmasına neden olur. Hareketli ve aktif bir yaşam akciğer kapasitesini arttırır. Nefes darlığını azaltmak için bazı merkezlerde Pulmoner Rehabilitasyon Programları uygulanmaktadır. Yapılandırılmış bir programa katılamayan hastalar için günde 20 dakika süreyle yürüyüş önerilmektedir.
HASTA YAKINLARININ EVDE ALABİLECEĞİ ÖNLEMLER
Evde ve yakın çevresinde sigara dumanını engelleyin. Ayrıca ocak ve şöminede odun yakmaktan kaçının. Tütsü yakmayın. Duman olduğunda evi iyice havalandırın. Tozu mümkün olduğunca evden uzak tutun. Hastanın bulunduğu ortamda perde ve halıları azaltın. Güçlü bir elektrik süpürgesi kullanın, ancak süpürme sırasında hastayı ortamdan uzak tutun. Güçlü kimyasal kokuları olan ürünlerden (boya, temizlik ürünleri vb) uzak durun ve kokulu sprey ve losyonların kullanımını sınırlandırın. Dış ortamda hava kirliliğinin arttığı zamanlarda pencereleri kapalı tutun ve hastayı dışarı çıkarmayın. Ev havasını nemlendirin, kuru hava belirtileri şiddetlendirebilir. Hasta için önemli şeyleri yakınında tutarak gereksiz yere yürümesini ve merdiven çıkmasını engelleyin.
SAĞLIKLI NEFES, SAĞLIKLI YAŞAM!
Didem KIRCI
Göğüs Hastalıkları Uzmanı